Po reformie emerytalnej z 1999 roku oraz późniejszych zmianach w systemie emerytalnym, możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę zostały znacznie ograniczone. Jednak wciąż istnieją grupy zawodowe oraz sytuacje, w których możliwe jest zakończenie aktywności zawodowej przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. W tym artykule przedstawiamy aktualne zasady przechodzenia na wcześniejszą emeryturę w Polsce.
1. Powszechny wiek emerytalny w Polsce
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, powszechny wiek emerytalny w Polsce wynosi:
- 60 lat dla kobiet
- 65 lat dla mężczyzn
Osiągnięcie tego wieku uprawnia do przejścia na emeryturę bez względu na staż pracy czy wysokość zgromadzonych składek. Jednak wiele osób pyta o możliwość przejścia na emeryturę wcześniej, szczególnie jeśli wykonywali pracę w trudnych warunkach lub mają długi staż ubezpieczeniowy.
2. Emerytura pomostowa
Jedną z form wcześniejszej emerytury jest emerytura pomostowa, która zastąpiła dawne emerytury w obniżonym wieku emerytalnym dla osób pracujących w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Warunki uzyskania emerytury pomostowej:
- Urodzenie się po 31 grudnia 1948 roku.
- Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat.
- Osiągnięcie wieku co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni).
- Posiadanie co najmniej 20-letniego (kobiety) lub 25-letniego (mężczyźni) okresu składkowego i nieskładkowego.
- Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku.
- Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 roku.
Warto podkreślić, że ustawa z dnia 19 maja 2023 r. zmieniająca ustawę o emeryturach pomostowych zniosła wygasający charakter tego świadczenia, co oznacza, że mogą je otrzymać również osoby, które nie wykonywały pracy w szczególnych warunkach przed 1999 rokiem.
Rodzaje prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze:
Szczegółowy wykaz prac w szczególnych warunkach oraz prac o szczególnym charakterze znajduje się w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych. Wśród nich są między innymi:
- Prace pod ziemią (górnictwo)
- Prace na wysokości (powyżej 3 metrów)
- Prace w warunkach gorącego mikroklimatu (huty, odlewnie)
- Prace w warunkach zimnego mikroklimatu (chłodnie, mroźnie)
- Prace kierowców autobusów, trolejbusów i tramwajów w transporcie publicznym
- Prace przy produkcji materiałów wybuchowych, wyrobów pirotechnicznych i środków strzałowych
- Prace w lotnictwie
- Prace nurków i kesoniarzy
- Prace maszynistów pojazdów trakcyjnych
- Prace funkcjonariuszy straży pożarnej
3. Emerytura dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku
Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 roku mogą przejść na wcześniejszą emeryturę na zasadach określonych w art. 29, 32, 33 i 46 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dotyczy to:
- Osób wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (np. górnicy, hutnicy)
- Osób zatrudnionych na kolei
- Nauczycieli
- Osób wykonujących pracę twórczą lub artystyczną
Dla tej grupy wiek emerytalny może być obniżony nawet do 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, w zależności od rodzaju wykonywanej pracy i stażu ubezpieczeniowego.
4. Emerytury górnicze
Górnicy mają prawo do wcześniejszej emerytury na specjalnych warunkach:
- Górnicy, którzy przepracowali pod ziemią co najmniej 25 lat, mogą przejść na emeryturę bez względu na wiek.
- Górnicy, którzy przepracowali pod ziemią co najmniej 15 lat, mogą przejść na emeryturę po ukończeniu 50 lat (mężczyźni) lub 45 lat (kobiety).
- Górnicy zatrudnieni w kopalniach węgla kamiennego, którzy zostali zwolnieni z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, mogą skorzystać z wcześniejszych emerytur na podstawie ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego.
Warunki oraz zasady obliczania wysokości emerytury górniczej różnią się od standardowych i są regulowane odrębnymi przepisami.
5. Emerytury nauczycielskie
Nauczyciele mogą przejść na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela. Warunki są następujące:
- Posiadanie 30-letniego okresu składkowego, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej.
- Rozwiązanie stosunku pracy.
Warto zaznaczyć, że możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę nauczycielską dotyczy tylko nauczycieli urodzonych przed określonymi datami, zgodnie z przepisami przejściowymi. Dla nauczycieli urodzonych po tych datach dostępne są świadczenia kompensacyjne.
6. Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne
Dla nauczycieli, którzy nie mogą skorzystać z wcześniejszej emerytury na podstawie Karty Nauczyciela, wprowadzono nauczycielskie świadczenia kompensacyjne. Aby je otrzymać, należy spełnić następujące warunki:
- Osiągnięcie wymaganego wieku (dla kobiet urodzonych w 2023 i później – 55 lat, dla mężczyzn urodzonych w 2023 i później – 60 lat).
- Posiadanie co najmniej 30-letniego okresu składkowego, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć.
- Rozwiązanie stosunku pracy.
Świadczenie to przysługuje do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego i jest wypłacane przez ZUS.
7. Emerytura dla osób o długim stażu ubezpieczeniowym
W 2021 roku wprowadzono nową formę wcześniejszej emerytury dla osób o długim stażu ubezpieczeniowym, tzw. "emeryturę stażową". Zgodnie z tymi przepisami:
- Kobiety mogą przejść na emeryturę po osiągnięciu 55 lat, jeśli posiadają co najmniej 35-letni staż ubezpieczeniowy.
- Mężczyźni mogą przejść na emeryturę po osiągnięciu 60 lat, jeśli posiadają co najmniej 40-letni staż ubezpieczeniowy.
Warunkiem jest również to, że zgromadzony kapitał emerytalny pozwoli na wypłatę emerytury w wysokości co najmniej minimalnej emerytury.
8. Emerytura dla osób całkowicie niezdolnych do pracy
Osoby całkowicie niezdolne do pracy mogą otrzymać emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, jeśli spełniają następujące warunki:
- Posiadają orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy.
- Mają wymagany staż ubezpieczeniowy (20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn).
W takim przypadku emerytura może być przyznana bez względu na wiek.
9. Wpływ wcześniejszej emerytury na wysokość świadczenia
Decyzja o przejściu na wcześniejszą emeryturę ma istotny wpływ na wysokość otrzymywanego świadczenia:
- Krótszy okres opłacania składek oznacza niższy kapitał emerytalny.
- Dłuższy okres pobierania emerytury wpływa na obniżenie miesięcznego świadczenia.
- Niektóre rodzaje wcześniejszych emerytur są obliczane według specjalnych zasad, które mogą być mniej korzystne niż standardowe.
Przed podjęciem decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę warto przeprowadzić dokładną analizę finansową i porównać wysokość potencjalnego świadczenia z emeryturą, którą można by otrzymać w powszechnym wieku emerytalnym.
10. Jak złożyć wniosek o wcześniejszą emeryturę?
Aby ubiegać się o wcześniejszą emeryturę, należy:
- Zgromadzić dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia i ubezpieczenia, w tym dokumenty potwierdzające pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
- Złożyć w ZUS wniosek o emeryturę na odpowiednim formularzu (EMP).
- Dołączyć do wniosku wszystkie niezbędne dokumenty, w tym:
- Świadectwa pracy
- Zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu
- Dokumenty potwierdzające okresy nieskładkowe
- W przypadku niektórych rodzajów emerytur - dodatkowe dokumenty specyficzne dla danego świadczenia (np. orzeczenie o niezdolności do pracy)
ZUS rozpatruje wniosek w terminie 30 dni od jego złożenia, chyba że sprawa wymaga przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego.
Podsumowanie
Możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę w Polsce są ograniczone i zależą od wielu czynników, takich jak data urodzenia, rodzaj wykonywanej pracy, staż ubezpieczeniowy czy stan zdrowia. Przed podjęciem decyzji o wcześniejszym zakończeniu aktywności zawodowej, warto dokładnie przeanalizować swoją sytuację i skonsultować się z ekspertem, który pomoże wybrać najkorzystniejsze rozwiązanie.
Firma Retirement Poland oferuje kompleksowe doradztwo w zakresie możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, pomoc w skompletowaniu niezbędnej dokumentacji oraz wsparcie w całym procesie ubiegania się o świadczenia. Nasi eksperci są na bieżąco z najnowszymi zmianami w przepisach emerytalnych i pomogą Ci podjąć świadomą decyzję dotyczącą Twojej przyszłości emerytalnej.